Нашы лісты не чытаюць: беларускі бізнес у Латвіі пра адмену ВНЖ

МУС Латвіі апублікаваў законапраект, згодна з якім мноства беларусаў і расіян з часовым відам на жыхарства яго страцяць. Выключэнне складуць толькі жонкі і блізкія сваякі грамадзян Латвіі, студэнты і выпускнікі ВНУ, уцекачы, тыя, хто знаходзіцца ў краіне па меркаваннях гуманнасці, і некаторыя іншыя катэгорыі грамадзян і неграмадзян Латвіі. Для астатніх беларусаў і расіян выдача паўторных ВНЖ будзе спыненая да 30 чэрвеня 2023 года.

Гэта папярэдні праект. Яго яшчэ павінен разгледзець урад і ўхваліць Сейм пасля вяртання з вакацый у верасні. Першасныя ВНЖ забаранілі выдаваць ужо ў красавіку.

Ініцыятыва ўпала адрасатам законапраекта як снег на галаву, паколькі не вязалася з ранейшымі намерамі ўладаў, выказанымі ў пачатку вайны. Напрыклад, урад выказваў гатоўнасць прыняць расійскія бэк-офісы міжнародных тэхналагічных кампаній. Кампаніі пачалі афармляць дакументы, але разгляд папер зацягнуўся, а цяпер і зусім адмяніўся. Расчараванне спасцігла і нелаяльны рэжыму беларускі тэхналагічны бізнес, які Латвія заваблівала да сябе пасля падзей 2020 года, — людзям, відаць, давядзецца з'ехаць. Акрамя таго, згодна з папраўкамі, кваліфікаваных работнікаў могуць пазбавіцца многія латвійскія прадпрыемствы.

Уладальнікі інвестарскіх віз мала таго, што будуць вымушаныя пакінуць краіну, — яны рызыкуюць страціць і маёмасць, паколькі разам з ВНЖ страцяць і рахункі ў латвійскіх банках і не змогуць праводзіць розныя плацяжы.

Пакуль адзінай палітычнай сілай, хоць неяк заклапочанай лёсам беларусаў і расіян у Латвіі, ёсць сацыял-дэмакратычная партыя "Згода".

"Да мяне звярталіся і звяртаюцца многія людзі, якія вельмі занепакоеныя заяўленымі папраўкамі, — кажа дэпутат Сейма ад "Згоды" Барыс Цылевіч. — Думаю, што не толькі да мяне. Сітуацыі самыя розныя, агульнае тое, што ставіцца пад сумнеў магчымасць заставацца жыць у Латвіі".

Аднак не выглядае, каб прадстаўнікі суполак спрабавалі наладзіць кантакт са "Згодай" арганізавана.

Наша крыніца ў Сейме, якая пажадала захаваць ананімнасць, выказала меркаванне, што ў расійскай і беларускай дыяспарах ёсць шмат розных нефармальных груп і фармальных арганізацый, "але ўсе яны невялікія, нікога, акрамя сваіх сябраў, не прадстаўляюць, не вельмі актыўныя і на прадстаўніцтва не прэтэндуюць".

Выданне "Новая газета — Балтия" высвятляла, хто прадстаўляе расіян і беларусаў (сапраўдных, а не намінальных) у Латвіі, піша лісты, ходзіць ад іх імя ва ўладныя кабінеты, спрабуе хоць неяк паўплываць на заканатворчасць з мэтай змякчэння іх долі.

Часу няма

Прадпрымальнік Аляксандр Лібер займаецца візавым кансалтынгам. Ён з Беларусі. Дапамагаў суайчыннікам, якія адчувалі сябе ў небяспецы на радзіме, з'язджаць за мяжу. У тым ліку і тым, хто выступаў супраць падтрымкі рэжымам Лукашэнкі расійскай агрэсіі ва Украіне. Сам Аляксандр рэпатрыянт "па каранях", і ў яго ПМЖ — на яго папраўкі не распаўсюджваюцца.

"Беларус, які жыў пры рэжыме, заўсёды чакае чагосьці дрэннага, але таго, што папраўкі закрануць і нас, я не чакаў, — прызнаецца ён. — Я думаў, што абмежаванні закрануць толькі грамадзян Расіі, людзей з прарасійскай пазіцыяй, таму што нашай грамадзянскай супольнасці пасля падзей 2020 года, дый да гэтага, у Латвіі была аказана маштабная падтрымка".

Падтрымка не абмяжоўвалася наданнем статусу ўцекача, яна прадугледжвала працоўныя і іншыя візы ў якасці альтэрнатывы.

"Ужо пасля таго, як пачалася вайна, трэба было гаварыць з латвійскім консульствам пра адкрыццё гуманітарных віз, — расказвае прадпрымальнік. — На той момант механізм іх выдачы там быў зусім не адточаны, а рашэнне трэба было прымаць "проста цяпер". І пры запаўненні анкет супрацоўнікі консульства нават часам прапаноўвалі людзям у графе "мэта паездкі" пазначаць не гуманітарныя мэты, а турызм. На словах там разумелі, што нагода гуманітарная. Так мне казалі людзі, якія мелі зносіны непасрэдна з консульствам. У Латвію выязджала шмат маіх суайчыннікаў, якія жывуць тут да гэтага часу, успрымаюць дэмакратычныя каштоўнасці гэтага грамадства. Яны добра ўпісаліся ў грамадства, жывуць тут па некалькі гадоў пераважна па працоўных візах. Гэта айцішнікі, людзі з рабочымі спецыяльнасцямі. І цяпер яны апынуліся пад ударам.

Ёсць надзея, што папраўкі змякчаць. Але ўся трагедыя ў тым, што мы даведаемся пра гэта, хутчэй за ўсё, ужо калі закон будзе прыняты. Практыка паказвае, што абмеркаванні законапраектаў праходзяць вельмі хутка. Дый у прынцыпе малаімаверна, што беларуская дыяспара мае рэальныя рычагі ўплыву, каб упісацца ў нейкае абмеркаванне".

Няма, на думку Лібера, і спікераў, якія могуць ад імя дыяспары звяртацца да ўладаў. "Для таго каб аб'яднацца, трэба час, а яго няма", — кажа ён.

Пры гэтым Аляксандр прызнае, што большасць беларусаў хоць і знаходзяцца тут па працоўных візах, не могуць вярнуцца на радзіму. Так, у іх ёсць магчымасць запытаць міжнародную абарону.

"Але ў Еўропе складана даказаць, што за адзін каментар на фэйсбуку, які ты пакінуў у верасні 2020 года, цябе могуць пасадзіць па крымінальным артыкуле, — кажа Аляксандр. — Яны не цалкам разумеюць, што рэжым Лукашэнкі — гэта не прававая дзяржава, гэта рэжым тэрору. Улады, як правіла, не дасылаюць чалавеку ліст пра тое, што маюць да яго пытанні. Даказаць, што цябе пераследуюць на радзіме, ты не можаш, але вось ты перасякаеш мяжу, прыязджаеш дадому, і раніцай да цябе прыходзяць. І ўжо потым апавяшчаюць, што супраць цябе будзе распачата нейкая справа".

Таму Аляксандр мяркуе, што беларусы, якім Латвія адмовіць у гасціннасці, у большасці не вернуцца дадому, а будуць шукаць больш прыязную юрысдыкцыю.

Паказвайце на дзверы ветліва

Венчурны інвестар расіянін Канстанцін Сінюшын пераехаў у Латвію па праграме для стартапаў Латвійскага агенцтва інвестыцый і развіцця (LIAA). У пачатку вайны ён дапамагаў тэхналагічным кампаніям, якія вядуць трансгранічны бізнес, эвакуяваць расійскія офісы.

Сінюшын трапляе пад папраўкі. "ВНЖ па стартап-праграме выдаваўся на тры гады, па заканчэнні гэтага тэрміну ён мог быць падоўжаны ўжо на агульнай падставе як для сябра праўлення камерцыйнай арганізацыі, — тлумачыць Канстанцін. — Трохгадовы тэрмін у мяне заканчваецца ў лістападзе". Паколькі слова "ўпершыню" з папярэдніх, красавіцкіх паправак цяпер прыбралі, на паўторны ВНЖ ён разлічваць не можа.

"Я тут інвеставаў прыкладна тры мільёны еўра, — кажа прадпрымальнік. — Крыніца маіх грошай на працягу многіх гадоў ніяк не звязаная з Расіяй. І гэта лёгка праверыць. Таму і незразумела, навошта ад іх у Латвіі адмаўляцца. Яшчэ лягчэй правяраецца і даказваецца мая антыпуцінская пазіцыя, праз якую, у тым ліку, мне нельга вернуцца назад, паколькі тут я прывык пра яе гаварыць адкрыта і сумленна".

Канстанцін Сінюшын прывёў у Латвію пецярбуржскае прадпрыемства Fixar, якое вырабляе беспілотнікі. На сёння яно ацэньваецца прыкладна ў 60 млн еўра. У Латвіі яно развілося, укаранілася, і цяпер у ім працуюць дзве траціны мясцовых супрацоўнікаў.

"Мы не можам гвалтам перамяшчаць бізнес: ні звольніць іх з нейкай прыхамаці, ні прымусіць пераехаць, — наракае Канстанцін. — Гэтае пытанне будзе калектыўна абмяркоўвацца. Я сам бы з задавальненнем нікуды не ад'язджаў. Але з высокай імавернасцю большай частцы прыезджых супрацоўнікаў таксама не падоўжаць візы".

Па словах Сінюшына, гэтая праблема закране ўсе бізнесы, якія наймалі кваліфікаваны персанал з Расіі і Беларусі.

"Можна па-рознаму ставіцца да расійскіх грамадзян, — падкрэслівае ён, — але трэба мець на ўвазе, што тут Расія была адзінай крыніцай кваліфікаваных кадраў — наўрад ці можна разлічваць, што на мясцовыя заробкі сюды паедуць такія спецыялісты з Германіі, Францыі ці Вялікабрытаніі".

Сінюшын здзіўлены, што такія законапраекты могуць з'яўляцца ў латвійскай публічнай прасторы без абмеркавання з профільнымі экспертамі. Нават калі ў выніку дыскусіі ў парламенце самыя вострыя вуглы гэтага законапраекта будуць нівеляваныя, некалькі тыдняў стрэсу, у якім знаходзіцца эканамічна актыўнае насельніцтва, — гэта, на яго думку, прынамсі, камунікацыйная памылка.

"Для прыкладу: калі сярэдні заробак у Латвіі каля тысячы еўра, то ў тых кампаніях, куды мы інвеставалі, — тры тысячы, — гэта значыць, адзін наш работнік утрымлівае траіх. Нават калі ты хочаш паказаць людзям на дзверы, можна было б больш культурна сфармуляваць свае намеры".

Хто прадстаўляе расійскую і беларускую стартап-супольнасці ў латвійскіх уладных кабінетах?

"Давайце будзем рэалістамі: меркаванні ніякіх прыезджых тут сур'ёзна не ўспрымаюцца палітыкамі, — кажа прадпрымальнік. — Таму, што яны не выбаршчыкі. Гэтай праблемай павінны заклапаціцца нейкія мясцовыя людзі".

Сінюшын мае на ўвазе LIAA і дзве грамадскія арганізацыі: Асацыяцыю стартапаў Латвіі і Латвійскую сетку бізнес-анёлаў.

Нашы лісты не чытаюць

Старшынёй савета дырэктараў Латвійскай сеткі бізнес-анёлаў ёсць беларус Кірыл Голуб. Адзін гэты факт дазваляе меркаваць пра ўплывовасць гэтага чалавека ў венчурнай галіне рэгіёна. Да таго ён узначальваў асацыяцыі бізнес-анёлаў у Беларусі і Літве. У жніўні 2020 года ён быў затрыманы як удзельнік пратэстаў і правёў некалькі дзён у турме ў Жодзіне.

Кірыл падкрэслівае, што венчурны бізнес — інтэрнацыянальны, пашпарт у ім адыгрывае нікчэмную ролю. Тым не менш падстава яго знаходжання ў Латвіі, куды ён пераехаў летась, вельмі хісткая: Голуб знаходзіцца тут як сузаснавальнік аднаго са стартапаў, у які ён інвеставаў, і тэрмін яго ВНЖ заканчваецца ў канцы красавіка 2024 года.

"Трактоўка паправак з пункту гледжання правапрымянення вельмі складаная, — кажа Кірыл Голуб. — Фармулёўкі ў іх не цалкам суадносяцца і з літарай, і з духам міграцыйнага закона, у тым ліку і змяненняў, унесеных вясной, таму яны выклікалі такі вялікі канфуз. Іх не разумеем ні мы з калегамі, ні нават юрысты. Я нават сумняваюся, што іх правільна разумеюць тыя людзі, якія іх прапанавалі. Напрыклад, стартап-ВНЖ выдаюцца на тэрмін да трох гадоў са штогадовай перарэгістрацыяй. Калі забароняць перарэгістрацыю, то гэта, вядома, азначае пазбаўленне ВНЖ.

Калі ж мы гаворым пра тое, што нельга будзе падоўжыць так званую стартап-візу па заканчэнні трохгадовага тэрміну, то дзяржава гэтага і не абяцала. Па іншых падставах — так: як сябру праўлення, супрацоўніку, інвестару ўласнага бізнесу. Але магчыма, што будзе новы від на жыхарства, выдаваць які забаранілі яшчэ ў красавіку. Калі мы пачытаем анатацыю да законапраекта, там прамым тэкстам пазначана, што іх рэалізацыя з вялікай імавернасцю выкліча неабходнасць пакінуць краіну для часткі грамадзян Расіі і Беларусі, якія ў тым ліку былі тут і па стартап-візах. Мабыць, такі намер разглядаўся аўтарамі".

На думку Голуба, у якім бы выглядзе яны ні былі б ухвалены Сеймам, папраўкі адмоўна падзейнічаюць на настроі, планы і развіццё інавацыйнага бізнесу Латвіі: для прадпрымальніка, бізнесмена і інвестара вельмі важная ўпэўненасць у тым, што правілы гульні не будуць змяняцца раптоўна і ў горшы бок.

Зрэшты, інвестар не лічыць, што грамадзяне Беларусі і Расіі, якіх законапраект закране непасрэдна, павінны і могуць нешта зрабіць. Гэта прэрагатыва латвійскіх грамадзян, якіх гэтыя папраўкі датычацца на стратэгічным узроўні.

Знайсці, дзе сябе выкарыстаць, уладальнікі "няправільных" пашпартоў змогуць, упэўнены Голуб.

"Наколькі я ведаю, ні МУС, ні кіраўнічая кааліцыя або ўрад да арганізацый, звязаных з інавацыйнымі праектамі і з бізнесам, з пытаннямі не звярталіся, — кажа кіраўнік латвійскіх бізнес-анёлаў. — Адназначна мы будзем спрабаваць уплываць на сітуацыю, паколькі гэта закранае нашы эканамічныя і стратэгічныя інтарэсы.

Наша арганізацыя плануе альбо паўдзельнічаць у складанні афіцыйнага ліста, альбо падпісаць ліст, які будзе складзены іншымі арганізацыямі. Не ведаю, ці паспеем мы гэта зрабіць і ці будзе нейкі эфект. Увесну, калі прымаліся папярэднія папраўкі, нашы калегі з Асацыяцыі стартапаў Латвіі прадставілі ва ўрад вялікі, падрабязна аргументаваны ліст за подпісам многіх прыкметных латвійскіх гульцоў гэтай галіны. Рэакцыі не было. Цяпер мы зразумелі, што ён не быў прыняты да ведама. Мы, вядома, напішам яшчэ адзін, але я амаль упэўнены, што ў цяперашняй сітуацыі ён таксама не будзе разгледжаны".