“Давай хуценька сцяг вешаць! Ну хоць хустку якую чырвоную з кветкамі даставай!”

Шмат герояў Вялікай Айчыннай вайны, на жаль, пакінулі гэты свет. Але мы адшукалі пяць сапраўдных воінаў-ветэранаў і запыталіся, як яны збіраліся на вайну і як сустракалі перамогу.

Уладзімір Якаўлевіч Ігнатовіч, 94 гады

Нарадзіўся на Гомельшчыне. У ліпені 41-га васямнаццацігадовы Валодзя пайшоў на вайну. Быў кулямётчыкам.

"Спачатку бацьку майго забралі. А праз тыдзень, я акурат вёску патруляваў, едзе старшыня калгаса, убачыў мяне, і крычыць: “Ідзі, Валодзя, маці скажы, няхай пячэ коржыкі, заўтра ідзеш на вайну”. Прыйшоў, сказаў, маці заплакала. Стала рыхтаваць мяне ў дарогу, напякла каржоў. Я быў, як і цяпер, маленькі такі, нізенькі. Прыйшла суседка, маці потым расказвала, Уліта, пытаецца: "Мар'ечка, чаго ты плачаш, па мужыку, па Якаву?”. “Не, кажа, па Валодзьку”. “Ты не плач па Валодзьку. Ён прыйдзе цэленькі. Я, — кажа, — як пабачыла, які ён маленькі пайшоў з рукзачком, дык “лячыла і лячыла” яго, покуль відаць было”… І заплечнік мне зрывала, і куля праходзіла наскрозь шынэлю, а да мяне не дакранулася. Мо і праўда “налячыла”, дагэтуль, вунь, жыву!

А 9 траўня сустрэў у лесе ў Латвіі. Ваюем-ваюем, а потым усё сціхла. Я акурат ля краю лесу быў. І тут з-за таго лесу два немцы з белым сцягам выскачылі. Думаем, нешта будзе. Нашы пайшлі да іх, пагутарылі. Тыя пайшлі сабе, а нашы вярнуліся, і кажуць: "Вайна скончылася, мы перамаглі". Задаволеныя былі, танцавалі. Але здарылася непрыемнасць. Пагулялі, пагулялі, час абедаць. А ў аднаго салдата пісталет зараджаны ў кішэні апынуўся. Ён прыйшоў за абедам, а той пісталет неяк выстраліў”.

Пасля вайны Уладзімір Якаўлевіч вярнуўся на радзіму ў вёску Радкоў Акцябрскага раёна, працаваў пастухом. Цяпер жыве ў дачкі ў Вілейцы.

Барыс Іванавіч Папкоў, 90 гадоў

Нарадзіўся ў Пензенскай вобласці Расіі. У 44-м годзе сямнаццацігадовы Барыс прызваўся на службу. Быў памежнікам.

“Мяне бралі двойчы. Спачатку ў марфлот — накіравалі ў Архангельск. Але прыбылі мы на перасыльны пункт у Пензе, пяць дзён “клапоў пакармілі”, і нас адправілі назад дадому. Пабылі дома, і зноў павестка, толькі ўжо ў памежныя войскі. Так я і апынуўся ў Беларусі, у Брузгах. Страшна было адразу, калі з дому праваджалі, бо ведалі, куды еду. Нас, 17-гадовых, у пекла гэтае, на мяжу адпраўлялі. Увесь час страшна было, толькі калі перадышка якая, адпускала. А што скажаш?

У 45-м вярнуліся з начной разведкі. Прыйшлі, чакаем сняданку. Расселіся па кутках, хто вінтоўку чысціць, хто што. Раптам страляніна. Кругом страляніна. Мы падарваліся, што такое — мяжа побач, можа, прарыў?! Выбеглі — страляюць усе, каму не лянота, страляюць у неба. А днявальны па роце крычыць: “Перамога, хлопцы, перамога!”. Страляе і начальства, і часавы, забыўшы на статут — зброя ж ва ўсіх была. Лікавалі, што жывы застаўся. Стральба доўга не спынялася, пакуль зверху не загадалі”.

Пасля вайны Барыс Іванавіч служыў у арміі, атрымаў юрыдычную адукацыю. Некаторы час працаваў суддзём Мінскага раёна. Жыве ў Заслаўі.

Любоў Іванаўна Дубіна, 92 гады

Нарадзілася ва Украіне, з двух гадоў жыла ў Маскве. У 1942-м, пятнаццацігадовая, пайшла на вайну. Была сувязной.

“У газеце “Праўда” прачыталі пра Зою Касмадзям’янскую і ірванулі ў ваенкамат. Са мной былі дзве сяброўкі, дзясяцікласніцы, а я скончыла толькі сёмы клас. У ваенкамаце былі вялікія чэргі, і некалькі дзвярэй. Выстаялі чаргу, заходзім да ваенрука. Ён паглядзеў на дзяўчат, тыя дык старэйшыя, а мне: “А вы куды?”. Кажу, што на фронт. Выгнаў ён нас. Мы ж пайшлі ў іншую чаргу, у другія дзверы. Прапанавалі нам у выніку пайсці ў медыка-санітарную роту ў Маскве. Акурат немец падыходзіў да Масквы, было столькі параненых! Нас маці выхоўвала пяцёх, бацька памёр. А паколькі рота гэтая была ў Маскве, яна спакойна адрэагавала, калі я прыйшла ў ваеннай форме. Аднак мы хацелі толькі на фронт, пісалі рапарт за рапартам. У выніку патрапіла ў сувязісты ў артылерыйскі полк. Было вельмі страшна. Я прайшла ўсю Беларусь ад пачатку да канца, увесь час на перадавой, у тыле ніколі не была.

9 траўня была пад Кёнігсбергам. Рыхтаваўся наступ на Берлін, і мы чакалі, што нас туды перавядуць. Увечары 8 траўня ляглі спаць. І раптам ўначы раздаўся салдацкі крык. Сувязны выскачыў з намёта і закрычаў: “Вайна скончылася, перамога!”. Пятая раніцы была. Як адкрылі агонь! Крык, шум, абдымкі, слёзы — не плакалі ўсю вайну, калі гублялі сяброў, а цяпер усе плакалі. Вунь і цяпер дрыжыкі па скуры, калі ўзгадваю”.

На вайне Любоў Іванаўна сустрэла будучага мужа, з ім ездзіла на службу ў Кітай. Працавала настаўніцай гісторыі ў Гомеле. Цяпер жыве ў Жодзіна.

Іван Уладзіміравіч Батура, 89 гадоў

Родам са Смалявіцкага раёна. Быў прызваны ў 44-м, у 16 гадоў. Мінёр.

“Пры акупацыі мы бачылі нечалавечнасць фашыстаў, шыбеніцы, здзек з людзей, таму ў нас, падлеткаў, была жорсткасць у стаўленні да іх. Ну як усё было? Ваенкамат прызваў, хуценька нас навучыў, і пайшлі размініраваць. Гэтая тэрыторыя, Смалявіцкі рэгіён, была вельмі замініраваная. За адзін дзень, напрыклад, нашы 34 байцы знялі 240 мін — колькі жыццяў выратавалі! Асабіста я каля 30 мін зняў.

А 9 траўня 45-га мы былі раскватэраваныя ля Жодзіна, у Высокіх Лядах. Тут быў палявы аэрадром, адкуль немцы выляталі і бамбілі вёскі, прылеглыя да партызанскіх зонаў. Гэтых бомбаў тысячы засталося. І мы ад самага ранку звычайна пачыналі працаваць, знішчаць гэтую зброю. А тут да гаспадыні прыбягае старшыня калгаса: “Давай хуценька сцяг вешаць”. А якія тады сцягі!? Ён: “Ну хоць хустку якую чырвоную, нават з кветкамі, даставай”. Ну і павесіла жанчына хустку з кветкам, прывязаную да чаранкоў ад печы. І ва ўсіх дамах такія павесілі. Людзі святкавалі і плакалі. Жанчыны чакалі мужыкоў ды сыноў, няхай без ног, але жывых. Але яны мала прыходзілі, больш пахаронкі”.

Пасля вайны Іван Уладзіміравіч узнаўляў сістэму водазабеспячэння Мінска, пазней працаваў механнікам. Жыве ў Жодзіна.

Іван Аляксандравіч Баравы, 94 гады

Нарадзіўся ў вёсцы Баравыя Вілейскага раёна. У 20 гадоў, гэта быў 1944-ты год, пайшоў на фронт сувязным.

“Аб’явілі мабілізацыю, маўляў, ад такога да такога года нараджэння ўсе мусяць з’явіцца ваенкамат. Гэта ўжо было, як немец адышоў. Страшна было. Гэта цяпер маладыя — шухерныя, а мы сядзелі дома. У нас спецгрупа партызанская ў хаце кватэравала. Адзін капітан кажа: “Ваня, а ты, можа, не хочаш ісці?”. А хто ж хоча ісці? А нязручна ж і сказаць. А ён: “Ідзі свой вузялок бяры, на падводах паедзем”. У партызанах я маленька пабыў, хадзілі немцаў на засаду лавіць. Потым трапіў у пяхоту, а ўсе ведалі, што ў пяхоце кепска. А потым прыгналі эшалон за намі, каб на фронт адправіць. Піць хацелася, але нас жа пазачынялі, каб ніхто не разляцеўся — усякія ж ёсць. Глядзім праз шчыліну, горад — Мінск, відаць. Прыехалі “купцы”, набралі салдат, мяне ў сувязісты адправілі. Камандзіры былі надта харошыя. Карміць сталі лепш, бо ў пяхоце кармілі толькі сухой траской, бульбай сушанай і алеем. Прывялі ў лагер у лесе, прыходзіць маёр: “Прашу прабачэння, што сняданак не падрыхтавалі. Зараз зробім”. І так кансерва ў супе пахне!

Мы вельмі баяліся браць Берлін. Думалі, немцы акажуць сур’ёзнае супраціўленне. Ля Берліна акурат будавалі летнія лагеры. Цёпла было ў траўні, прыгожа: дубы, букі, ясені, грабы. І было ўсё неяк не па-франтавому. І стралялі менш, і машыны на вайне фары ніколі ўначы не ўключалі, а тут ідуць са святлом. І камандзір палка кажа: “Хлопцы, рыхтуйце свечку, прыйду ўначы ў карты гуляць”. І вось, была субота, мы акурат у горадзе былі. Я дзяжурыў. Прыходзіць старшыня Макараў: “Баравы, ты быў на вуліцы?” — “Не. А што такое?” — “Апраніся па форме, ідзі паглядзі”. А на нас жа ні пагонаў, ні рамянёў — галоўнае, што жывыя. Апрануўся, выходжу на вуліцу — ідуць афіцэры з белымі сцягамі ці павязкамі на руках, кідаюць зброю і становяцца ў шэраг. У вочы не глядзяць, на ваўкоў падобныя — вунь як ганебна, такога нарабілі!.. Добра служылася, мяне любілі афіцэры, бо я гарэлку не піў, ведалі, што я іх не падвяду. Прапаноўвалі застацца, маўляў, там жа голад на радзіме. А я дадому хацеў”.

Пасля вайны Іван Аляксандравіч вярнуўся дадому ў Баравыя. Працаваў аратым.

РЭПАРТАЖ 2017 ГОДА