"Паводле апытанняў...": як прапагандысты ўжываюць "магію лічбаў" для маніпуляцый

27/01/2023 - 11:06

Лічбамі лёгка маніпуляваць / калаж Улада Рубанава, Еўрарадыё

Лічбамі лёгка маніпуляваць / калаж Улада Рубанава, Еўрарадыё

"Жыхары Вялікабрытаніі занепакоеныя з прычыны росту коштаў і санкцый", — прыблізна такія сцвярджэнні можна нярэдка пачуць у эфіры дзяржаўнага беларускага, ды і расійскага ТБ, а яшчэ ў розных, мякка скажам, нядобрасумленных СМІ. Каб пацвярджаць патрэбныя ім тэзісы, прапагандысты спасылаюцца на дадзеныя сацыёлагаў — праўда, з некаторымі "але". Расказваем пра гэта ў артыкуле з серыі "Метадычка".

На штосьці "забудземся"

Не так даўно тэлеканал СТВ паведаміў сваім гледачам пра тое, што 82% жыхароў Еўрасаюза баяцца беднасці, а амаль палова паведамляе пра падзенне ўзроўню жыцця. Спасылаюцца на дадзеныя апытання Euroobserver, праведзенага на запыт Еўрапейскага парламента. Там жа — спасылкі на матэрыялы аб тым, як еўрапейцы "стаміліся ад вайны".

Ці існуюць такія сацыялагічныя дадзеныя? Так, безумоўна. Аднак на СТВ вырашылі "забыцца" на частку дадзеных адтуль жа: напрыклад, што пераважная большасць еўрапейцаў, нягледзячы на эканамічныя цяжкасці, выступаюць на баку Украіны.

"Согласно опросам…": как пропагандисты используют "магию чисел" для манипуляций

Дадзеныя апытання / European parliament

Дзякуючы "апусканню" гэтай інфармацыі можна падаць усё так, нібыта еўрапейцы раскайваюцца і пакутуюць праз падтрымку Украіны. Хоць, калі глядзець агулам на дадзеныя апытання, усё зусім не так.

Такі прыём прапагандысты выкарыстоўваюць нярэдка. Іншы прыклад: у сакавіку "Расійская газета" пісала, што нібыта 42% венграў лічаць, што Расію справакавалі на пачатак вайны. У арыгінале, праўда, дадзеныя трохі іншыя: 42% венграў лічаць, што прычына была ў збліжэнні Украіны і NATO, але, напрыклад, прэзідэнта Зяленскага вінавацілі ў пачатку толькі 13%.

Або самі "апытаем"

Яшчэ адзін метад — не замоўчванне, а адкрытае падтасоўванне дадзеных даследаванняў. Напрыклад, "грашаць" гэтым беларускія дзяржаўныя медыя, спасылаючыся на нібыта амерыканскае даследаванне аб тым, што ледзь не больш за 70% беларусаў падтрымліваюць Лукашэнку.

Аднак спасылаюцца на сацыялагічныя кампаніі, якія не пацвярджаюць факт правядзення такіх апытанняў. Іншая дэталь: нават калі яны ёсць, але закрытыя, то праводзіліся па тэлефоне. Што вы адкажаце, калі вам патэлефануюць на хатні тэлефон і спытаюць, ці падтрымліваеце вы ўладу? Вось жа што.

Яшчэ выкарыстоўваюцца "спецыяльна заказаныя апытанні". Напрыклад, расійскія сайты "Спутник" перыядычна публікуюць так званыя "Спутник.Мнения", дзе падкрэсліваюць, што даследаванне праводзіла самая даўняя французская сацыялагічная кампанія. Аднак, калі паглядзець больш уважліва на гэтыя даследаванні, можна зразумець: яны самі па сабе маніпулятыўныя нават на ўзроўні пытанняў. Прыклад, якому некалькі гадоў, але ён актуальны: "Вы, магчыма, чулі пра скандалы з перадачай дадзеных пра карыстальнікаў буйнымі карпарацыямі і сацыяльнымі сеткамі Агенцтву нацыянальнай бяспекі ЗША..."

Навошта гэта робіцца?

Як і ў выпадку з "каментарамі простых карыстальнікаў", да сацыялагічных дадзеных звяртаюцца, каб паказаць, што большасць нібыта на вашым баку. Псіхіка збудаваная так, што многія аўтаматычна схільныя давяраць умоўнай "большасці", таму важна пераконваць аўдыторыю, што "большасць" мае "належныя погляды".

Каб не патрапіць у гэтую пастку, заўсёды стаўцеся да падобных дадзеных крытычна: даведвайцеся, якая кампанія праводзіла апытанне, як яно праходзіла, дзе першакрыніца. Калі не можаце знайсці гэтую інфармацыю і прачытаць арыгінал (сацыёлагі публікуюць поўныя справаздачы) — гэта падстава, каб задумацца, ці не хочуць вамі маніпуляваць.