"Падпаленая школа, салдаты, самалёт": што малююць дзеці, якія ўцяклі ад вайны

Для дзіцячых малюнкаў на складзе дабрачыннага фонду Zyvi адвялі цэлую сцяну. Але яе становіцца мала. Еўрарадыё пакажа вам, што малююць дзеці, якія бачылі вайну.
 

"Я зразумеў, хто зможа расказаць нам пра вайну праўду"

Да вайны склад і дабрачынны склад фонду Zyvi дапамагалі беларусам, якія вымушаныя былі з'ехаць з краіны.

Цяпер ля ўваходных дзвярэй у чарзе стаяць у асноўным украінцы. Тут можна атрымаць адзенне, прадметы гігіены. Пакуль бацькі блукаюць паміж вешалак з акуратна развешанымі па памеры рэчамі, дзеці выбіраюць цацкі. Або малююць.

Малююць яны дзякуючы беларусу Аляксандру. Ён пачаў дапамагаць фонду ў першы ж дзень вайны. Прачнуўся, прачытаў навіны, купіў прадукты — і аднёс іх у першую дабрачынную арганізацыю, якую параіў гугл.

— Я ўбачыў, што людзі прыходзяць сюды з дзецьмі. А адной ноччу прачнуўся з азарэннем: я зразумеў, хто можа сказаць нам пра вайну праўду. Памятаеце гэтую прыказку? Вуснамі дзіцяці гаворыць праўда.

Прыйшоў раніцай, адшукаў паперу і алоўкі — і даў дзецям магчымасць выплюхнуць эмоцыі праз малюнкі. Бо ўсе дзеці любяць маляваць. І малююць яны шчырую праўду.

Спачатку не было ні сталоў, ні крэслаў. Аляксандр расставіў у памяшканні дабрачыннага склада каробкі. Ён не прасіў дзяцей маляваць вайну. Ён прапаноўваў маляваць тое, што хочацца. І большасць малявала Украіну.

— Паглядзіце на гэтыя малюнкі: на большасці з іх Украіна і ўкраінскі сцяг. Але хтосьці маляваў і вайну. Не змагу забыцца малюнак, на якім — падпаленая школа. Падпаленая школа, салдаты, самалёт, зенітныя гарматы. Краматорск.

Аляксандр праводзіў з дзецьмі цэлы дзень. Прыходзіў да адкрыцця пункта дапамогі ўцекачам — і сыходзіў з апошнімі валанцёрамі. Без выходных.
 

Калі хочаце дапамагчы, прыносьце размалёўкі, сшыткі і прадукты

Фонд уключыўся ў дапамогу ўцекачам ужо ў першы дзень вайны, за гэты час плынь людзей, якім патрэбна дапамога, не зменшылася. Калі першы час склад ламаўся ад рэчаў, то цяпер пачалі з'яўляцца і пустыя паліцы.

Больш за ўсё патрэбныя прадукты. На паўпустых прадуктовых паліцах цяпер ляжыць толькі некалькі пачкаў макароны і дзіцячае харчаванне. Так што калі вы знаходзіцеся ў Варшаве і шукалі просты спосаб дапамагчы ўцекачам — вам у фонд Zyvi.

Калі хочаце дапамагчы менавіта дзецям — прыносьце размалёўкі, сшыткі, школьныя прылады. А вось цацак і адзення тут заўсёды паддастаткам.

— Гэтыя дзеці ўсё гэтаксама, як і звычайныя дзеці, цікавяцца цацкамі, гуляюць адно з адным, малююць, выбіраюць сабе кніжкі, размалёўкі. Але гэта ўжо іншыя дзеці. Яны вельмі хутка выраслі. Гэта ўжо не дзіцячы погляд, — расказвае нам валанцёр фонду Вольга Катовіч. — Гэтыя дзеці думаюць не пра тое, што будуць рабіць, калі вырастуць. Яны думаюць, калі вернуцца дадому. Я маю зносіны з гэтымі дзецьмі, але для валанцёраў гэта даволі траўматычна. І асабліва для валанцёраў, якія не гатовыя працаваць з дзецьмі.

Размаўляючы з дзецьмі, валанцёры тлумачаць: вы ў бяспецы, вы можаце рабіць тое, што прывыклі рабіць. Можаце гуляць, можаце маляваць. Тут з вамі не здарыцца нічога дрэннага.

— Мы сутыкаліся з падобнымі праблемамі ў 2020 годзе, калі гутарылі з нашымі падлеткамі, якія траплялі пад абстрэлы на мітынгах. Рэакцыі дзяцей вельмі падобныя: яны ўражлівыя, трапляючы ў такія абставіны, яны адразу атрымліваюць ПТСР.

А далей многае залежыць ад бацькоў: ці змаглі бацькі, а не толькі псіхолаг, дапамагчы перажыць тое, што здарылася.

А бацькам гэтаксама страшна, кажа Вольга. Яны прыязджаюць у чужую краіну, не ведаюць, што рабіць, вераць, што хутка вернуцца дадому, і таму не могуць прымусіць сябе шукаць новую працу і новы пастаянны дом.

— Беларусы гэты працэс ужо прайшлі. Многія таксама не ведалі, што рабіць. Не маглі знайсці працу, з галавой занураліся ў валанцёрства, аказваліся ў цяжкім матэрыяльным становішчы. Мы гэта прайшлі і можам сарыентаваць украінцаў.

Мы спыталі Вольгу, ці пазнае яна навіны ў дзіцячых малюнках. Вольга прызналася: яна больш не чытае навіны. Досыць таго, што чуе ад сяброў — і ад украінцаў, якія прыходзяць па дапамогу.

Як размаўляць з дзецьмі, якія перажылі вайну? Каментар псіхолага

Дзіцячы псіхолаг Анастасія Шапель расказала дарослым, як гаварыць з дзецьмі, якія перажылі траўмавальную сітуацыю, і на што звяртаць увагу ў дзіцячых малюнках.

"Даць дзіцяці разуменне, што яго дзяцінства працягваецца"

— Важна, каб побач з дзіцем, якое перажыло траўмавальную сітуацыю, знаходзіліся стабільныя дарослыя, якія маглі б адказваць на пытанні дзіцяці.

А калі адказы на пытанні не знаходзяцца, трэба падзякаваць дзіцяці за тое, што яно задае пытанне, і паабяцаць паспрабаваць знайсці адказ на яго. Паказаць дзіцяці, што для вас важна, што яно задае пытанні. Любыя пытанні і перажыванні дзіцяці не павінны быць пакінутыя без увагі.

Дарослыя таксама не робаты, таксама могуць быць разгубленыя, але пра гэта важна гаварыць сумленна, каб за кошт люстраных нейронаў дзіця не паглыблялася ў наш стан. Дзіця счытвае эмоцыі дарослага, і, калі дарослы адкрыта іх не называе, дзіця заражаецца яго станам. Гэта значыць, да яго ўласнага стану дадаецца стан дарослага. І сіла перажывання ўзводзіцца ў квадрат.

Таму, нават калі вы разгубленыя, засмучаныя, так і скажыце дзіцяці: так, разгубленая. Так, засмучаная. Але я дарослы чалавек і спраўлюся з гэтым — памятаеш, колькі разоў я вырашала дарослыя пытанні? Гэта дасць дзіцяці разуменне, што дзяцінства застаецца. А яно застаецца, пакуль побач ёсць дарослыя, якія вырашаюць пытанні.

Навошта маляваць: малюнак вайны — не заўсёды дрэнна, а мірнага горада — не абавязкова добра

— Карціна свету дзіцяці трымаецца на трох сланах. Адзін слон — гэта культура дарослых. Тыя гісторыі, апавяданні, казкі, правілы, традыцыі, якія мы ўкладваем у дзіця.

Другі слон — гэта творчасць самога дзіцяці. Тое, што яно можа рабіць для пазнання свету і сябе. Дзеткі да пяці гадоў выкарыстоўваюць малюнак як сродак структуравання свету. Яны вывучаюць аркуш як прастору, на якой можна пакідаць сляды. Дзеляць аркуш, як і свет, на тры часткі — духоўны, наземны і падземны.

А з пяці гадоў мы гаворым пра малюнак як пра адлюстраванне карціны свету дзіцяці. На аркушы паперы дзіця спрабуе адлюстраваць тое, з чым яно сутыкнулася, і аддзяліцца ад гэтага. Аркуш — гэта кантэйнер. Паглядзіце на карціну любога мастака: людзі сублімуюць сваю ўнутраную энергію ў вобразы і такім чынам перапрацоўваюць свой досвед, аддзяляюцца ад яго.

Знаходзячыся ў эпіцэнтры падзеі, ад яе немагчыма аддаліцца, падзея захоплівае. А калі мы малюем падзею на аркушы, мы атрымліваем магчымасць адысці ад яе і наблізіцца зноў.

Малюючы з дзіцем, можна распытаць яго, што яно намалявала, якія перажыванні адчуваюць тыя ці іншыя персанажы малюнка — бо гэта праекцыя ўнутранага свету дзіцяці. Можна расказаць пра свае ўражанні, якія ў вас узнікаюць, калі вы глядзіце на малюнак.

Але гаворка не пра ацэначныя ўражанні. Можна сказаць дзіцяці, што вам сумна за тых людзей, якіх яно намалявала, што вам шкада, што ім усё гэта давялося перажыць. Можна сказаць, што вам хацелася б ім дапамагчы — а потым зрушыць акцэнт на само дзіця. Для гэтага не трэба мець веды псіхолага, дастаткова мець цікавасць да дзіцячага свету і да дзіцяці ў прыватнасці.

А можна і не задаваць пытанняў. Існуе тэхніка серыйнага малявання, якую выкарыстоўваюць у працы з дзеткамі. Яна падыходзіць для сітуацыі, калі дзіця не можа вербалізаваць тое, што яно перажыло, калі падзея вельмі траўматычная. Тады мы проста прапануем дзіцяці на працягу пэўнага часу — напрыклад, 10 дзён — маляваць па адным малюнку ў дзень. І пакуль дзіця малюе, мы заўсёды знаходзімся побач, яно не застаецца ў адзіноце. І гэта вылечвае.

У гэтых малюнках не жах — гэта перапрацоўка таго жаху, з якім сутыкнуліся дзеці праз дарослых. І не, нельга сказаць, што калі дзіця малюе вайну — гэта дрэнна, а калі малюе мірныя гарады — добра.

Кожнае дзіця знаходзіць тое, што для яго аптымальна. Камусьці важна адрэагаваць на тое, што бачыў, камусьці важна падтрымаць сябе і падумаць пра тое, як усё магло б быць. Мірны горад можа быць і адмаўленнем рэчаіснасці: без размовы з дзіцем немагчыма інтэрпрэтаваць змест карціны.

Новыя гісторыі пра "чорную-чорную-руку"

А трэці слон, на якім трымаецца свет дзіцяці, — дзіцячая субкультура. Мы зможам пачуць, як дзеці расказваюць адно аднаму страшныя гісторыі. Яны могуць дапрыдумаць некаторыя дэталі, могуць спецыяльна запалохваць адно аднаго — як мы калісьці рабілі гэта, расказваючы гісторыі пра чорную руку.

Для чаго дзеці гэта робяць? Расказваючы гісторыю, яны становяцца рэжысёрамі. Яны маюць уладу над гэтымі гісторыямі. І гэтая субкультура будзе перадавацца дзецьмі адно аднаму.